First stop in Baltics Trip: Estonia. On our circle of solidarity

Het Sovjet imperium stortte in elkaar en ineens bleken er drie landjes te liggen aan de Oostzee waar ik nog niet eerder van gehoord had: Estland, Letland en Litouwen. Voor mij was de Sovjetunie één massief blok van de Poolse grens tot Vladivostok.

Carolijn Visser schreef het boek Uit het moeras over de eerste jaren van de herwonnen zelfstandigheid van de Baltische staten. Na lezing van dat boek wist ik het zeker: daar wil ik een keer heen. Deze zomer kwam het er eindelijk van.

In deze dagen dat politici in de stress liggen over de redding van Griekenland en PVV-er Barry Madlener in het Europees Parlement zijn collega’s uit Polen en Bulgarije op stang jaagt over de roversbenden uit het Oosten die Nederland onveilig maken, is het niet erg populair maar toch: ik ben een groot fan van Europa.

Dat ligt eigenlijk vrij simpel. Ergens halverwege jaren negentig bezocht ik een vriend die tijdelijk gestationeerd was in Boekarest om daar in opdracht van het COC en de plaatselijke Nederlandse ambassade een homo-vakbond op te zetten. In die tijd was homoseksualiteit in dat land nog verboden.

De jonge homo’s en lesbiënnes die ik daar tegen kwam worstelden niet alleen met hun coming out, maar ook met de wet die hen verbood zichzelf te zijn. De druk uit Europa om dat wetsartikel te schrappen heeft hun leven een stuk aangenamer gemaakt. Zie je het als een waardengemeenschap en een beschavingsoffensief dan is het Europese project makkelijker in het hart te sluiten dan wanneer je het beschouwt als een economisch project waar je waar moet krijgen voor je centen.

Europa begon ooit als waardengemeenschap. Dat mag wat kosten. Ik herinner me een prachtige reportage van Andere Tijden waar kinderen en kleinkinderen van onder andere Max Kohnstamm verhaalden over eerste ontmoetingen tussen grondleggers van het Europese denken. Vlak na de oorlog, met alle open wonden moet dat wat geweest zijn. Recent was ik op bezoek bij het kabinet van Commissaris Reding en met genoegen zag ik daar het Plan Schumann aan de muur hangen.

Pas sinds Margaret Thatcher met haar handtas op tafel sloeg om haar ‘money back’ te eisen, wordt de discussie versmald tot een strijd tussen nettobetalers en netto-ontvangers. Stiekem vond ik het daarom verheugend dat de veilig van de handtas van Thatcher recentelijk veel minder opbracht dan de veilingmeesters van Sotheby’s hadden gehoopt. Kennelijk toch niet iets waarmee je wil pronken.

Anyway, om een lang verhaal kort te maken: ik voel me erg Europeaan als ik hier door de Baltics reis. Bijzonder vond ik de grens tussen Estland en Rusland die bij de rivier Narva wordt bekroond door twee Middeleeuwse forten die aan beide oevers van de rivier staan. Zonder het militaire vertoon dat ik me nog van het IJzeren Gordijn herinner.

Onlangs in Achlum verwees Bill Clinton het Europese boekhoudersdenken met één statement naar de prullenmand. Als geschiedenis ons een ding leert, is het dit, zo vertelde Clinton: big allway beats small. You have no choice than to widen your circle of solidarity. Als Europa in de wereld een rol van betekenis wil spelen – en met al datgene waar Europa voor staat, heeft het een rol te spelen – dan kan het maar beter enig formaat hebben.